اجرای دوصدایی عبری فارسی «دل دیوانه» ویگن در اسرائیل و فرانسه
صدای آهنگ مشهور «دل دیوانه» زنده یاد ویگن باری دیگر به گوش ها می رسد، ولی این بار با اجرای دوصدایی آوازه خوانان ایرانی در اسرائیل و فرانسه به زبان عبری و فارسی.
دکتر آوی داویدی سردبیر بخش فارسی تایمز اسرائيل و از پژوهشگران ارشد مرکز پژوهش هوا فضای «الروم» دانشگاه تل آویو، مدرس دورهٔ کارشناسی ارشد آکادمی «اونو» در اسرائیل است.
ماه گذشته، خوانندگان فرزانه (تزیپی) کهن، آوازخوان ایرانی مقیم اسرائیل، و بهرام لئوناردو تاج‌آبادی، خواننده‌ی اپرای ساکن پاریس، به همراه سنتور مناشه ساسون از اسرائیل و موزیک آرمان این کار مشترک خود را به هواداران موسیقی ارائه دادند. اجرای دوصدایی این ترانه به خاطره‌ی آوازخوان مشهور و «سلطان جاز» ایران و هنرپیشه فیلم ویگن تقدیم شد که علاقمندان پرشوری در سرزمین خود دارد. مناشه اضافه بر تنظیم اجرای این آهنگ، قطعات عبری این شعر را نوشته است. به گفته وی، یکی از دلایل انتخاب آهنگ «دل دیوانه» صدای دلنشین آن حتی برای شنوندگانی که با زبان فارسی آشنائی ندارند بوده است.
انگیزه این اجرای مشترک هنرمندان ایرانی در اسرائیل و اروپا موفقیت اجرای دوصدایی عبری فارسی آهنگ «آشیانه» توسط آنها در سال گذشته بود. «آشیانه» یا «ویولن زن روی بام» که چهار دهه پیش فریدون فرخزاد خوانده بود، در گرامی‌داشت دوستی میان مردمان اسرائيل و ایران اجرا شد تا علیرغم خصومت‌های دامنه‌دار دو کشور، پیوند میان مردم را زنده نگه دارند و نشان از آن است که پیوند دوهزارساله میان یهودیان و پارسیان، فارغ از خصومت‌های چهار دهه‌ی اخیر، همچنان مستحک است و گاه و بیگاه در نمودهایی نظیر این همکاری ها، رخ می‌نماید.
فرزانه و مناشه به دنبال علاقه‌ی شدید خود به موسیقی کلاسیک ایرانی، «گروه گلها» را در ۲۰۰۸ در اسرائیل تاسیس نمودند. گروه هشت‌نفره «گلها» امروز شامل یک رقصنده‌ی فولکلور و نوازنده‌هایی از اسرائيل، ازبکستان، و بوسنی می‌شود که چندین ساز از جمله سنتور، ویولن، فلوت، تار، عود، و تمبک (ضرب) می‌نوازند. «گروه گلها» تا کنون دو آلبوم منتشر کرده و نزدیک به صد اجرا در سراسر اسرائیل داشته است.
فرزانه در مصاحبه‌ای اختصاصی با تایمز اسرائیل می‌گوید: «هدف ما معرفی موسیقی و فرهنگ زیبای ایرانی به مخاطب اسرائیلی، و زنده کردن خاطرات پنجاه سال پیش برای مخاطبان ایرانی است. تمام اجراهای ما خاطره‌انگیز است». فرزانه تمرین آواز را در ایران آغاز کرد و در پانزده سالگی پس از فرار از انقلاب اسلامی و مهاجرت به اسرائیل در ۱۹۷۸، هنر خود را با شوری بسیار دنبال نمود.
مناشه، دیگر بنیانگزار «گروه گلها» و مدیر موسیقی آن، در پی سخنان فرزانه، تأکید کرد که گروه ایشان «از پیشگامان معرفی موسیقی کلاسیک و فولکور ایران به اسرائیلی‌ها بوده است». مناشه که پیش از مهاجرت به اسرائیل در ۱۹۶۳، موسیقی کلاسیک ایران را از نوازنده‌ی مشهور سنتور، کیو حقیقی آموخته است در سطوح گوناگون در اسرائیل برنامه اجرا نموده، از جمله به عنوان سنتورنواز قدیمی در گروه مشهور اسرائیلی «Ha-berera Ha-tiv-eit» («گزینه‌ی طبیعی»). در ۱۹۸۰، وی به اجرای قطعه‌هایی از سنتور و موسیقی مجلسی، که «تزوی آونی» برای وی تنظیم کرده بود، پرداخت و از آن زمان تا کنون برای نواختن در ارکسترهای بین‌المللی از وی دعوت به عمل آمده است.
آوازه‌ی موفقیت «گروه گلها» در اسرائیل و تمایل پرشور پایه‌گزاران آن در ابراز علاقه‌ی خود به ایرانیان و اسرائیلیان هر دو، و تلاش به نزدیک‌تر کردن این دو ملت به یکدیگر، از مرزهای اسرائیل فراتر رفته و چنین است که بهرام لئوناردو تاج آبادی، خواننده‌ی ایرانی اپرا، با ایشان ارتباط گرفت و پیشنهاد اجرای دوصدایی به فارسی و عبری نمود. لئوناردو در مصاحبه با تایمز اسرائیل گفت: «می‌خواستم یک آواز ایرانی اسرائیلی دوصدایی ضبط کنم، ترکیبی از فرهنگ هر دو کشور و فضایی مشترک برای هموطنان‌ام که در اسرائیل می‌زیند و برای مردم ایران، تا بگویم که میان مردم دو کشور ایران و اسرائیل، کدورتی نیست». وی در ادامه می‌گوید که پیش‌بینی می‌کرده که اجرا، برای او پیامدهایی داشته باشد، با این‌حال می‌گوید: «ترجیح دادم دوستی و صلح را میان مردم ایران و اسرائیل ترویج کنم و همزمان خاطره‌ی آوازه‌خوان فقید فرخزاد را گرامی بدارم». لئوناردو نیز آهنگ «بانوی شرقی» را با هدف صلح و دوستی بین مردم ایران و اسرائیل اجرا کرده است.
عکس‌العمل مخاطبان به این نوآوری منحصر به فرد، برای این گروه هنرمند هیجان‌انگیز و انگیزه‌بخش بوده است. فرزانه در مصاحبه گفت: «ایرانی‌ها از سراسر جهان به من نامه می‌نویسند، ایمیل می‌زنند، روی فیس‌بوک با من ارتباط می‌گیرند. بازخوردهایی بسیاری داشته‌ام، به شدت تشویق شده‌ام و عشق و احترام عمیقی نثار من شده است. دعا می‌کنم روزی مردم ایران و اسرائیل بتوانند بار دیگر دوستی خود را از سر بگیرند و در کنار هم با صلح و صفا زندگی کنند، اما عکس‌العمل‌های تلخ و منفی متعصبانه هم نسبت به کار خود دیده‌ام». لئوناردو اما تجربه‌ای متفاوت داشته و این تلاش مشترک برای وی پیامدهای بدی به بار آورده است.
ظاهرا اندکی پس از اجرا و انتشار آواز دوصدایی «آشیانه»، لئوناردو و خانواده‌اش از سوی رژیم ایران تهدید شده‌اند. لئوناردو گفت: «به محض این که ترانه منتشر شد، و دلیل اجرای آن نیز علنی شد، خانواده‌ام در تهران تلفنی تهدید شدند. سپس، ایمیل‌های تهدیدآمیز از «سربازان گمنام امام زمان» به من رسید و من را جاسوس اسرائیل خواندند و گفتند مستحق اعدام هستم.» وی نیز در خانه‌ی خود نامه‌ای از ایران دریافت کرد به این مضمون که جاسوس اسرائیلی اعدام باید گردد. با این حال، لئوناردو می‌گوید اکنون این تهدیدها متوقف شده‌اند زیرا در رسانه‌ها، بخصوص در رسانه‌های فرانسه، مطالب بسیار گسترده‌ای در افشای تهدیدهای علیه وی منتشر شد و جهانیان توجه و حمایت بسیاری از وی نمودند. این اتفاقات ناگوار البته از تعهد لئوناردو به هدف خود چیزی نکاست و وی آواز دوصدای جدید «دل دیوانه» را اجرا کرد. این گروه هنرمندان ایرانی امیدواری خود برای اجرای زنده موسیقی برای مردم اسرائیل را ابراز می کنند.
لئوناردو تحصیلات موسیقی را در ایران آغاز کرد، و در کنسرواتور موسیقی ارمنستان ادامه داد، در ۲۰۰۵ به فرانسه نقل مکان کرد و از آن زمان به بعد به ایران بازنگشته است. تحصیلات وی در زمینه‌ی موسیقی و اپرا بسیار گسترده بوده و در کنسرت‌های زیادی در سراسر اروپا همراه با خواننده‌های معتبر اپرا اجرا داشته است و برخی وی را «یکی از معدود خواننده های شناخته شده ایرانی اپرا در جهان» محسوب می کنند. وی احترام مقامات اروپایی از جمله ژرارد لارشه، رئیس سنای فرانسه را انگیخته که «شجاعت بهرام در ضبط این آواز در مضمون صلح میان ایران و اسرائیل» را ستود و گفت «مایه‌ی افتخار است که صاحب چنین صدای زیبایی امروز در فرانسه سکونت دارد». هفته پیش، آخرین هفته ماه ژوئن، لئوناردو برای دومین بار به دعوت سنای فرانسه، در آن محل برنامه اجرا کرد.
جمعیت اسرائیلی‌های ایرانی‌تبار، از جمله آنان که در ایران زاده و یا از پدر و مادر ایرانی در اسرائیل زاده شده‌اند، به صدها هزار نفر می‌رسد. نزدیک به سی هزار ایرانی پس از ۱۹۴۸ و تأسیس کشور اسرائیل و در سه دهه‌ی پس از آن به این کشور مهاجرت کردند و حدود بیست هزار نفر دیگر از انقلاب اسلامی به این سو.
عشق فرزانه به موسیقی ایرانی در میان دیگر موسیقیدانان و موزیسین‌های این جامعه از جمله ریتا جهان‌فروز و مورین نهدار و لیراز چارخی نیز به وضوح دیده می شود. در آلبوم طلایی ۲۰۱۲ خود، «حاسماخوت شلی» («تمام شادی‌های من»)، ریتا، خواننده‌ای با شهرت جهانی، برداشت‌های تازه و خلاقانه‌ی خود از ترانه‌های محبوب فارسی با صدای خواننده‌های مشهور ایرانی را اجرا کرده است. مورین نهدار آلبوم دوم پرفروش خود را در ۲۰۱۶ با مجموعه‌ای از ترانه‌های ایرانی به نام «گل گندم» بیرون داد.
صدا و هدف یگانه‌ی «گروه گلها» مرزها را درنوردیده و اکنون از این گروه دعوت شده تا در فستیوال بین المللی یهودی ٢٠١٧ کراکوف لهستان، و همچنین در ژانویه‌ی ۲۰۱۸ در کنسرت وزارت فرهنگ مجارستان اجرا داشته باشند.